De betekenis van zondebok in onze tijd is iemand die de schuld krijgt van wat een ander doet of zegt terwijl deze de schuld niet heeft. Je ziet 'scapegoating' vaak gebeuren in ongezonde systemen zoals gezin, familie, een team. Gek of triest genoeg kan het van generatie op generatie overslaan, men neemt het stokje op een mysterieuze wijze van elkaar over. Je ziet het bijvoorbeeld wanneer er sprake is van een emotionele- of persoonlijkheidsstoornis bij iemand die deel uitmaakt van dit systeem. Denk hierbij aan bijvoorbeeld narcisme, borderline of een stoornis in het autistisch spectrum. 

De benaming 'zondebok' (scapegoat) vind je in het Oude Testament van de bijbel. De zonde van de mensen werd door de priester op een bok gelegd. Deze bok werd daarna de woestijn in gejaagd.

Ik ga in dit stuk uit van het gezinssysteem en degene(n) die de zondebok aanwijst/aanwijzen noem ik hier "de dader".

Het stopt bij jou.

Wat er gebeurt is dat de zondebok van alles de schuld krijgt. De andere gezinsleden horen wat de dader tegen de 'zondebok' zegt en doen er vaak aan mee. Dit kan meerdere redenen hebben, zoals angst voor een zelfde behandeling.
Iemand de schuld geven is gemakkelijk. Zelf de verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gedrag vergt zelfinzicht en zelfreflectie. En dat ontbreekt meestal bij de dader. Omdat zondebokken zo goed weten wat de dader kan aanrichten en hoe dat voelt werpen zij zich soms voor de kwetsbare gezinsleden om hen te beschermen.

Wanneer je deze scapegoating ten aanzien van jou wil stoppen houd dan rekening met veel onrust binnen relaties en de familie. En ook al denk je juist het tegenovergestelde, weet dat de zondebok van het gezin meestal de verstandige is, de fijngevoelige, de sterke. Jij die sterk bent, jij met jouw karakter wordt door de dader ervaren als een persoonlijke bedreiging. Hierdoor maakt de dader jou tot middelpunt en letterlijk mikpunt van zijn of haar wreedheid. Diep van binnen is deze persoon bevreesd voor jou. Jij hebt die kracht om jaloers op te zijn en die kracht wil de dader, bewust of onbewust, breken. De dader zal doorgaan en het stopt... wanneer jij stopt met de vuilnisbak, het verdomhoekje, het mikpunt te zijn.

Een van de belangrijkste problemen waarmee de meeste zondebokken te maken hebben gehad, is dat ze niet zijn gezien, gehoord of geloofd.

Neem jezelf onder de loep.

Word je bewust van jezelf. Waardoor denken mensen om je heen dat ze je zo mogen behandelen? Wat is jouw onbewuste boodschap aan jouw omgeving? Heb je het opgegeven omdat dat rustiger is?
Of .. vergoeilijk jij het gedrag van de ander en geef je ze gelijk? Als jij maar aardiger was, meer liefde of begrip toonde of geduldiger was zouden ze niet zo lelijk tegen je doen?

De waarheid is: je wint het niet, je komt niet in de gunst te staan. Jij houdt op deze wijze helaas het gedrag van de ander in stand. Het gedrag van de ander wordt alleen maar sterker. Ze denken met hun gedrag weg te komen en behouden de controle en de macht over jou.

Hoe pijnlijk ook... laat los.

Laat de ander los. Zolang de dader geen inzicht heeft in zijn of haar gedrag kun je niet verwachten dat hij of zij bij jou komt om excuus aan te bieden of verantwoordelijkheid  neemt voor zijn of haar gedrag. De dader zal de waarheid verdraaien en zijn of haar omgeving over jou beïnvloeden.
De vingers zullen wijzen naar jou. --> Jij ondankbaar mens, egoïst, narcist. Jij laat in de steek en zij waren zo goed voor jou. Jij brengt verdeeldheid! Jij bent schuldig! <-- Waar kennen we dat ook alweer van, lieve ex-zondebok? De dader schetst alweer een vijandbeeld van jou en liegt en waarschuwt voor jou.

Wees voorbereid.

Weet: jij bent voor de dader zijn of haar zondebok. Er is geen gezonde relatie mogelijk zolang er geen sprake is van zelfinzicht, reflectie en verantwoordelijkheid. Het is erg om dit te beseffen maar kan ook opluchting geven. Jij hoeft niet te streven naar liefde en respect. De dader is er niet toe in staat om dat te voelen of het je te geven.

Wees sterk en moedig.

Stop!

Hoe stop je met jouw positie van de zondebok.
Leer te herkennen wanneer jij als zondebok wordt behandeld en reageer erop. Dat kan best angst oproepen. Jij bent sterker en moediger dan jij denkt, anders zou jij niet zo slecht behandeld worden.
Wanneer je dus gedrag herkent zoals kwetsen en vernederen, zoek oogcontact en spreek luid en duidelijk. Zeg bijvoorbeeld:
"Ik accepteer niet wat je daarnet tegen mij gezegd hebt. Doe dat niet meer!"
Ga dan eventueel zo nodig bij de persoon vandaan.
Reken op weerstand en houd vol.
Eventueel kun je herhalen wat je zei en dat dit niet in jouw leven (thuis)hoort.

Laat de dader maar ook degenen die horen dat jij voor jezelf opkomt er maar over nadenken. Neem misschien tijdelijk afstand en houd er rekening mee dat het een definitieve breuk kan betekenen in het systeem waar je al dan niet zelf voor kiest. Het alternatief is dat je het systeem laat winnen en je de zondebok blijft.

Het vervolg.

Veel mensen die 'scapegoating' proberen te stoppen ondervinden tegenstand. Zij krijgen te horen dat ze overdrijven, emotioneel, egoïstisch, narcistisch of goede acteurs zijn. Sommige scapegoaters draaien het wellicht zelfs om. Deze gaan in de slachtofferrol en zeggen dat juist jij, de voormalige zondebok, hen tot zondebok maakt. De rest van het gezin en zelfs familie kan zich keren tegen degene die eindelijk is gaan staan en voortaan de rol van zondebok weigert te accepteren. Dit kan leiden tot het verbreken van familiebanden en andere relaties. Oorzaken dat gezin en/of familie zich tegen de voormalige zondebok keren kunnen zijn: angst om zelf beschuldigd te worden door de dader, gebrek aan inzicht in het systeem en te weinig weerbaar. Besef dat deze familieleden ook te lijden hebben onder het disfunctioneren van het systeem. Besef dat je nochtans eerst jezelf moet veilig stellen. Vertrouw op jouw ontwaken.

Leef!

Geef jezelf de ruimte om te rouwen. Het is hoe dan ook verlies en daar zal je voor je gevoel ook een tijd op staan.

Kom jouw zelftwijfel en onzekerheid onder ogen, jarenlang heeft de dader in je geinvesteerd, gemanipuleerd en gekleineerd om je te vertellen wat je (niet) was. Het is waarschijnlijk ook wat je zelf denkt: je gelooft misschien oprecht dat je inderdaad zo slecht bent als de ander geprobeerd heeft je te laten geloven.

- Omring jezelf met gezond netwerk, mensen die je met vriendelijkheid, liefde en respect behandelen.

- Stel gezonde grenzen met anderen.

- Zoek zo nodig hulp bij een professional.

- Maar ook: ga weer leven! Je mag genieten, volop jezelf zijn, begin dat (weer) te geloven. 

Jij bent mooi!